Bette Davis, właśc. Ruth Elizabeth Davis (ur. 5 kwietnia 1908 w Lowell, Massachusetts, zm. 6 października 1989 w Neuilly-sur-Seine) – amerykańska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, gwiazda filmowa.

Jedenastokrotnie nominowana do Oscara, a otrzymała go dwukrotnie. Była ponadto pierwszą aktorką, która otrzymała dziesięć nominacji do tej nagrody. W 1974 roku została uhonorowana specjalnym Złotym Globem. Uznawana za jedną z największych aktorek wszech czasów. Pierwszą kobietą, której powierzono stanowisko przewodniczącej Amerykańskiej Akademii Filmowej. W rankingu 100. największych aktorek będących Największymi Legendami Srebrnego Ekranu ogłoszonym w 1999 roku przez Amerykański Instytut Filmowy Davis zajęła drugie miejsce.








Wywodziła się z rodziny o angielskich, walijskich i francuskich korzeniach. Miała jedną, młodszą od siebie o rok siostrę Barbarę. Siedem lat po narodzinach Betty (tak nazywano Ruth już od narodzin) jej ojciec opuścił rodzinę, rodzice się rozwiedli. Gdy miała 13 lat jej matka otrzymała pracę w Nowym Jorku jako fotograf, i zabrała ze sobą córki. W Nowym Jorku zaczęła regularnie chodzić do kina. Podobno to po obejrzeniu Czterech jeźdźców Apokalipsy (1921) z Rudolfem Valentino oraz Little Lord Fauntelroy (1921) z Mary Pickford 13-letnia Betty Davis postanowiła zostać aktorką. Zmieniła swoje imię z Betty na Bette wzorując się na powieści Balzaka Kuzynka Bette. Cały czas bardzo wspierała ją matka, która miała nadzieję, że chociaż Bette zrealizuje jej niespełnione marzenia o karierze aktorki. Już w szkole średniej poznała swojego przyszłego męża (Harmona Nelsona, którego poślubiła w 1932 roku, a rozwiodła się z nim 6 lat później). Później uczęszczała do szkoły baletowej i do John Murray Anderson School of Theatre, gdzie była prymuską. Chodziła tam do klasy razem z Lucille Ball, której nie wróżono kariery i z powodu zbytniej nieśmiałości wyrzucono ją ze szkoły. Na Broadway trafiła dzięki George'owi Cukorowi, który powierzył jej mimo to maleńką rólkę w chórkach w przedstawieniu Broadway. Później pojawiała się jeszcze w teatrze m.in. w sztuce Dzika kaczka.


Jednak na swój wielki debiut na broadwayowskich deskach musiała czekać do 1929 roku, kiedy to została zaangażowana do przedstawienia teatralnego pt. Broken Dishes. Doceniono jej talent i zaczęto powierzać jej inne ciekawe role. Właśnie podczas jednego ze spektaklów wypatrzył ją łowca talentów i zaproponował jej udział w przesłuchaniu w wytwórni Universal Studios. Dwie pierwsze próby zdobycia jakiejkolwiek roli w filmie okazały się niepowiedzeniem. Za trzecim podejściem Davis dostała rolę w filmie Zła siostra (1931). Kreacja aktorska przeszła jednak bez echa, nie spotkała się z zachwytem ani ze strony krytyków, ani publiczności. Podobnie oceniono jej kilka kolejnych ról.

Przełomem okazał się dramat Człowiek, który grał Boga (1932). Bette spodobała się. Ponieważ z jej kontraktu ze studiem Universal nie wynikały dla niej żadne korzyści, przeszła do Warner Bros. Podpisała tam umowę na 7 lat. W 1934 roku zaczęła zbierać pochlebne recenzje za film W niewoli uczuć. Już rok później otrzymała swoją pierwszą nominację do Oscara w kategorii najlepsza aktorka pierwszoplanowa za film Kusicielka. W wyścigu po tą prestiżową nagrodę pokonała m.in. Katharine Hepburn i Claudette Colbert. Istnieje jednak teza głosząca, że tak naprawdę Akademia Filmowa, przyznając jej statuetkę, chciała nagrodzić jej nie tylko wspaniałą kreację w Kusicielce, ale przede wszystkim tę w filmie W niewoli uczuć[potrzebne źródło].

W drugiej połowie lat 30. dotąd świetnie rozwijająca się kariera aktorska (szczególnie po zdobyciu Oscara) zaczęła przygasać. Aktorka winiła za to wytwórnię, która proponowała jej role w kiepskich filmach. Zdecydowała się na drastyczny krok, który mógł nieść za sobą daleko idące konsekwencje. Mianowicie wystąpiła w dwóch brytyjskich produkcjach. W latach 30. nie do pomyślenia był fakt, iż aktor mógłby złamać umowę z wytwórnią, która w kontrakcie zastrzegała sobie prawa do aktora na wyłączność. Bette wiedziała, że występując w zagranicznych filmach łamie kontrakt. Aby nie dopuścić do rozprawy sądowej, w wyniku której prawdopodobnie musiała by wypłacić wytwórni Warner Bros. ogromne odszkodowanie, uciekła do Anglii. Mimo wszystko prawnikom studia udało się wytoczyć aktorce proces, który przegrała. Zrujnowana Davis wróciła do Hollywood. Ponieważ jej kontrakt z wytwórnią obowiązywał nadal, była zobowiązana grać odtąd we wszystkich filmach proponowanych przez studio. Jednak jej pierwsza rola po powrocie do Stanów w filmie Fortancerki z 1937 roku została bardzo pochlebnie oceniona. Znowu trafiła do ścisłej czołówki najpopularniejszych aktorek.


W 1938 roku całe Hollywood żyło realizacją wielkiego bestsellera Margaret Mitchell pt. Przeminęło wiatrem. Książka opowiadała o losach młodej dziewczyny z Południa – Scarlett O'Hary w czasie wojny secesyjnej. W przeprowadzonym plebiscycie ludzie uznali, że to właśnie Bette powinna zagrać niepokorną Scarlett. Miała dużą konkurencję w postaci Katharine Hepburn, Joan Crawford, Jean Harlow, Carole Lombard (jej mąż Clark Gable miał grać męża Scarlett – Retta), Claudette Colbert. W filmie mieli występować poza tym m.in. amant filmowy Clark Gable i Olivia de Havilland. W dodatku na horyzoncie pojawiła się młoda, jeszcze wtedy nie znana w Ameryce, niezwykle uzdolniona angielska aktorka, Vivien Leigh, która w końcu otrzymała rolę. Film uczynił z niej gwiazdę pierwszej wielkości, otrzymała za niego Oscara. Mówiło się, że rola Scarlett, to jedyna jakiej nie udało się otrzymać Bette, choć bardzo tego chciała. Ona jednak do końca życia przekonywała, że tak nie było. Długo nie musiała rozpamiętywać porażki, gdyż otrzymała podobną rolę dziewczyny z Południa w melodramacie Jezebel (1938) i za tę rolę otrzymała drugiego w swojej karierze Oscara (po latach kupił go na aukcji za 578,000 dolarów Steven Spielberg, a następnie oddał go w ręce Akademii). Film ten był dla niej prawdziwym podarunkiem od losu, gdyż prócz tego, że przyniósł jej najważniejszą nagrodę filmową, to na planie poznała miłość swojego życia, jak nazwała później Williama Wyler'a – reżysera filmowego. Po latach mówiła, że czas spędzony wówczas na planie był czasem najdoskonalszego szczęścia, które niestety szybko się skończyło[potrzebne źródło]. Ciągle była ona żoną Harmona, który był jej pierwszą miłością. Nie podejrzewała, że jej niezbyt utalentowany mąż, który nie odnosił takich sukcesów jak ona, był po prostu zazdrosny o sukcesy swojej żony w świecie filmu. W końcu wystąpił o rozwód. Bette załamała się. Chciała od razu przerwać prace nad swoim najnowszym filmem Mroczne zwycięstwo, jednak producent przekonał ją, że może to być forma terapii. W rezultacie otrzymała kolejną nominację do Oscara. Davis rolę właśnie w tym filmie uznawała za swoją ulubioną[potrzebne źródło].


Przełom lat 30. i 40. był bardzo owocny dla Davis. Za ważniejsze jej role z tamtego okresu uważa się tę w dramacie Stara panna (1939), melodramacie Juarez (1939) oraz filmie kostiumowym Prywatne życie Elżbiety i Essexa (1939). W tym ostatnim obrazie 31-letnia wówczas Bette wcieliła się w postać dwa razy od siebie starszej angielskiej królowej Elżbiety I. Na potrzeby filmu zgoliła nawet brwi i część włosów nad czołem. Film okazał się ogromnym sukcesem. Jej dawne nieporozumienia z Warner Bros. przeszły do historii, okrzyknięto ją największą gwiazdą tejże wytwórni, nazywano ją czwartym bratem Warner lub królową Warnera. Starannie wybierano jej role. W filmach często kręcono większość jej ujęć z bliska, aby ukazać jej słynne oczy (w latach 80. powstał nawet przebój Kim Carnes "Bette Davis Eyes", który przez długi czas nie schodził z list przebojów). W 1940 roku zagrała w Guwernantce najbardziej dochodowym filmie w całej jej karierze, a dramat List z jej udziałem uznano za jedno z najlepszych dzieł roku. Przyniósł on jej kolejną nominację do Oscara. Rok później na planie jej nowego filmu doszło do spięć z ukochanym Williamem Wylerem. Różnili się co do tego jak powinna być zinterpretowana postać Bette. Aktorka postawiła jednak na swoim i za tę rolę otrzymała piątą w całym dotychczasowym dorobku, a czwartą z rzędu nominację do Oscara. W 1943 roku była po raz kolejny nominowana do Nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej za melodramat Trzy kamelie. II wojna światowa wpłynęła na kino. Kręcono wtedy głównie filmy wojenne, rzadziej komedie i musicale, które miały podnieść na duchu zmęczonych wojną ludzi. Bette także grała na ogół w filmach o tematyce wojennej, m.in. Straż nad Renem. W sierpniu 1943 roku podczas pracy na planie melodramatu Pan Skeffington doszła do niej tragiczna wiadomość. Otóż jej drugi mąż Arthur Farnsworth, którego poślubiła w 1940 roku, zmarł. Chciała się wycofać z produkcji, jednak w końcu została. Tragiczne przeżycia pozytywnie wpłynęły na jej grę aktorską. Otrzymała kolejną nominację do Oscara, w sumie siódmą, ale rekordem był fakt, iż od 1939 roku włącznie do 1943 otrzymywała nominacje do nagrody co roku w kategorii najlepsza aktorka pierwszoplanowa. Po niej wyczyn ten udał się już tylko Greer Garson.


Druga połowa lat 40. nie okazała się już tak wspaniała dla Davis. Jej kariera zaczęła podupadać tak jak wtedy, gdy po zdobyciu Oscara zmuszona była do wyjazdu do Anglii. Filmy, w których wystąpiła zaczęły przynosić straty, a sama aktorka poświęciła się macierzyństwu (wychowywała córkę Barbarę z małżeństwa z Williamem Grantem Sherrym). Ponadto rozważała pożegnanie z aktorstwem. Wcześniej zrobiła tak Greta Garbo, gdy stwierdziła, że już nigdy nie dostanie roli, która byłaby na miarę jej możliwości. W 1949 roku Bette rozwiązała obowiązującą ją umowę. Jednak było to tylko chwilowe załamanie. W 1950 roku zaproponowano jej rolę w filmie Wszystko o Ewie. Miała tam grać rolę podstarzałej gwiazdy Broadwayu, która chcę pomóc w rozpoczęciu kariery swojej młodej fance Ewie. Początkowo tę rolę proponowano Claudette Colbert i Marlene Dietrich, jednak obydwie odmówiły. Film okazał się ogromnym sukcesem. Zdobył rekordową liczbę nominacji do Oscara, bo aż czternaście. Później ten rekord wyrównał tylko Titanic (1997). Ostatecznie przyznano mu sześć statuetek. Wielu krytyków uważa, że ta rola była najlepsza w całym jej aktorskim dorobku. Dostała za nią nominację do Oscara, Złotego Globu, otrzymała Złotą Palmę na festiwalu filmowym w Cannes, nagrodę krytyków amerykańskich NYFCC (New York Film Critics Circle) oraz Srebrną Taśmę (Silver Ribbon) jako najlepsza aktorka zagraniczna na Italian National Syndicate of Film Journalists. Ponadto jej rolę – Margo Channing, w tym filmie magazyn Premiere umieścił w 2006 roku na 5. pozycji w rankingu na 100 Najlepszych Filmowych Kreacji Wszech Czasów. Na planie tegoż filmu poznała swojego kolejnego męża. Związała się z odtwarzającym rolę jej kochanka Garym Merrillem. Dla niego rozwiodła się w lipcu 1950. W tym samym roku para adoptowała nowo narodzoną dziewczynkę Margot, a dwa lata później – chłopczyka Michaela. Niestety u Margot zdiagnozowano uszkodzenia mózgu i zrozpaczeni rodzice musieli oddać dziecko do specjalnego zakładu.

Na ekrany wróciła więc w wielkim stylu. Jednak najpierw odrzuciła rolę w Tramwaju zwanym pożądaniem. Z perspektywy czasu decyzja ta okazała się błędna, gdyż za proponowaną jej rolę Blanche, Vivien Leigh zgarnęła kolejnego Oscara. Potem rolę Loli Delaney w filmie Wróć, mała Shebo – w postać wcieliła się Shirley Booth. Stwierdziła później, że odrzucenie tej roli było jedną z większych pomyłek jakie popełniła na płaszczyźnie zawodowej. W 1952 roku ponownie otrzymała nominację do Oscara za rolę w dramacie Gwiazda, gdzie wcielała się w postać hollywoodzkiej diwy, będącej u schyłku kariery. W latach 50. była co prawda aktywna zawodowo, lecz jej kariera stanęła w martwym punkcie. Mimo tego, że nie lubiła występować na scenie i nie posiadała wymaganego tam doświadczenia teatralnego i musicalowego, to próbowała swoich sił na Broadwayu. Ponadto w 1950 roku cierpiała na poważne zapalenie kości szczękowej, w wyniku czego część kości szczęki została usunięta (aktorka przygotowywała się wówczas do roli w musicalu Two's Company jednak z powodów zdrowotnych zrezygnowała z udziału w przedsięwzięciu tuż przed premierą), a jej małżeństwo zakończyło się rozwodem. W 1961 roku umieściła w zwykłej gazecie słynny anons, w którym napisała, iż potrzebuje pracy, który wywołał spore zamieszanie i krytykę pod jej adresem w środowisku aktorskim.



Do wielkiej aktorskiej formy sprzed lat powróciła w filmie Co się zdarzyło Baby Jane? (1962), w którym zagrała Jane – byłą aktorkę dziecięcą, której dni świetności dawno minęły, podczas gdy jej siostra Blanche zrobiła karierę w Hollywood. Blanche jest jednak przykuta do wózka inwalidzkiego, a Jane musi się nią opiekować. Bette miała nadzieję, że za rolę Jane otrzyma kolejnego Oscara (bardzo chciała być pierwszą aktorką, która otrzyma trzy złote statuetki za główne role[potrzebne źródło]), jednak Akademia Filmowa nie zaszczyciła jej nagrodą, a sam film uznano za niegodny Oscara. W rolę Blanche wcieliła się jej największa, znienawidzona rywalka – Joan Crawford. Joan była podczas kręcenia filmu w podobnej sytuacji co Bette, tak jak ona miała nadzieję, że dzięki niemu powróci do pierwszej ligi Hollywood. Legendarna stała się nienawiść, którą żywiły do siebie obie aktorki. Wzajemna antypatia obu pań miała swój początek w 1931 roku. Wtedy to Bette odrzuciła rolę w filmie Obsesja, którą ostatecznie przyjęła Crawford. W 1945 roku Davis ubiegała się o tytułową rolę w filmie Mildred Pierce, która ostatecznie trafiła do Joan Crawford. Podczas zdjęć do Co się zdarzyło Baby Jane? aktorki wykorzystywały każdą okazję do tego, aby sobie tylko dokuczyć. Bette kazała zainstalować na planie maszynę z Coca-Colą, ponieważ Joan Crawford przez małżeństwo (wyszła za mąż za głównego szefa zarządu koncernu) była związana z marką Pepsi. W rewanżu, kiedy Davis miała ciągnąć Crawford po podłodze podczas jednej ze scen filmu, ta wypchała kieszenie swojego kostiumu ciężkimi kamieniami. Bette najbardziej lubiła scenę, w której zrzucała Crawford ze schodów.

Jej role w filmach z lat 60. były dobrze oceniane. Filmy: Kto leży w moim grobie? (1964), Dokąd poszła miłość (1964), Niania (1965) cieszyły się zainteresowaniem widzów. Za najlepszą rolę z tamtego okresu uważa się thriller Nie płacz, Charlotto (1964). Rola trafiła do Bette po tym jak zrezygnowały z niej Katharine Hepburn i Vivien Leigh. W 1964 roku była brana pod uwagę do ról w filmach Grek Zorba i Mary Poppins. Jednak w końcu powierzono je innym aktorkom: tę w Greku Zorbie Lili Kedrovej, a w Mary Poppins Julie Andrews. Wielką pomyłką było odrzucenie przez nią w 1966 roku roli w filmie Kto się boi Virginii Woolf?, za którą Oscara otrzymała Elizabeth Taylor. Lata 70. rozpoczęły się bardzo dobrze dla Bette. Wzięła udział w projekcie scenicznym Great Ladies of American Cinema (Wspaniałe damy amerykańskiego kina), w którym wielkie gwiazdy ekranu rozmawiały z normalnymi ludźmi o swojej pracy, karierze. Oprócz Davis wzięły w nim udział także cztery inne aktorki: Myrna Loy, Rosalind Russell, Lana Turner i Joan Crawford. Ponieważ jej występy cieszyły się największa popularnością, zaproponowano jej, aby zaprezentowała swoje show również w Wielkiej Brytanii. Filmy, w których wystąpiła w pierwszej połowie lat 70. przeszły bez większego echa. W 1977 roku otrzymała – jako pierwsza kobieta w historii – prestiżową statuetkę za całokształt osiągnięć aktorskich od Amerykańskiego Instytutu Filmowego. Był to kolejny przełom w jej karierze. Znów mogła przebierać w rolach. Zgodziła się wówczas wystąpić w projekcie Śmierć na Nilu, kryminale powstałym na podstawie powieści Agathy Christie. Grała tam bogatą amerykankę Marie Van Schuyler. Obok niej w filmie wystąpiła m.in. Mia Farrow. Na planie doszło do kłótni między nią a Olivią Hussey i do końca zdjęć obie panie nie odzywały się do siebie. Ciekawostką jest, że z powodu warunków jakie panowały podczas kręcenia filmu (dzieło kręcono na pokładzie statku płynącego po Nilu), nikt nie mógł posiadać swojej własnej garderoby. Davis dzieliła swoją z aktorkami Angelą Lansbury oraz Maggie Smith. Film odniósł ogromny sukces.


Bette pod koniec lat 70. trafiła na mały ekran. Jej występy w filmach telewizyjnych były wysoko cenione przez krytykę. Za rolę w filmie Strangers: The Story of a Mother and Daughter (1979) otrzymała nagrodę Emmy. Kolejne nominacje przyszły po filmach Biała mama (1980) i Littre Gloria Happy At Last (1982). W 1983 roku na jej barki spadł ogromny problem. Podczas zdjęć do serialu Hotel (1983) u aktorki wykryto raka piersi. Davis poddała się mastektomii. W ciągu dwóch tygodni po operacji przeszła cztery zawały, w wyniku których doszło do paraliżu lewej ręki i prawej strony twarzy. Zaczęła bardzo niewyraźnie mówić, ale dzięki fizykoterapii i pomocy asystentki Kataryn Sermak paraliż częściowo ustąpił. Usunięto jej także pierś. Mimo choroby zdecydowała się wyjechać do Anglii, gdzie miała grać w kolejnym filmie opartym na podstawie powieści Agathy Christie tj. Murder with Mirrors (1985). Jej ostatnią wielką rolą w dawnym stylu, która przypominała te z największego okresu jej świetności była ta w dramacie Sierpniowe wieloryby (1987). Aktorka pracowała również nad filmem Wicked Stepmother (1989), jednak jej zły stan zdrowia i nieporozumienia z reżyserem spowodowały, że zrezygnowała z roli. Pojechała wówczas na festiwal do hiszpańskiego San Sebastián, gdzie jej stan zdrowia uległ gwałtownemu pogorszeniu. Znów wykryto u niej raka z przerzutami. Davis była zbyt słaba, by wrócić do Ameryki. Przewieziono ją więc do Francji, gdzie 6 października 1989 roku zmarła w szpitalu w Neuilly-sur-Seine. Na jej nagrobku umieszczono epitafium: She did it the hard way (Wybrała cięższą drogę). W 1997 roku jej spadkobiercy utworzyli fundację jej imienia, która przyznaje stypendia młodym i utalentowanym aktorom i aktorkom.